Jak bezpiecznie stosować antybiotyki?

Okres wczesnowiosenny, cechujący się dużymi wahaniami temperatury, sprzyja zachorowaniom na choroby infekcyjne, które niejednokrotnie wymagają stosowania leków przeciwbakteryjnych. Jednym z najistotniejszych elementów skuteczności antybiotykoterapii jest zdyscyplinowanie pacjenta, które powinno polegać na przyjmowaniu antybiotyków w odpowiednich odstępach czasu oraz przez określoną przez lekarza liczbę dni. Nieracjonalne jest odstawianie antybiotyku bezzwłocznie po wystąpieniu subiektywnie odczuwanej przez pacjenta poprawy – w takiej sytuacji należy liczyć się z nawrotem infekcji oraz nierzadko z pojawieniem się oporności na stosowany antybiotyk, a nawet oporności krzyżowej na całą grupę antybiotyków.
Aby antybiotyk mógł działać skutecznie, musi osiągnąć odpowiednie parametry farmakokinetyczne w miejscu, w którym toczy się infekcja. Stąd też istotne z punktu widzenia praktycznego jest przyjmowanie leków przeciwbakteryjnych w odpowiednim czasie w odniesieniu do posiłku, tak aby nie zachodziły niekorzystne interakcje z pokarmem.

Interakcje antybiotyków z lekami
Pacjenci, którzy wymagają stosowania antybiotyków, nierzadko przyjmują równocześnie inne leki z powodu schorzeń współistniejących. Zwiększa to ryzyko wystąpienia niekorzystnych interakcji pomiędzy stosowanymi farmaceutykami:

• Leki przeciwbakteryjne, szczególnie o szerokim spektrum działania, mogą zmniejszać skuteczność doustnej antykoncepcji hormonalnej. Zaleca się, aby kobiety stosujące doustną antykoncepcję hormonalną, podczas zażywania leków przeciwbakteryjnych oraz 7 dni po zakończeniu leczenia stosowały dodatkową, niehormonalną metodę zapobiegania ciąży.
• Podczas stosowania antybiotyków z grupy makrolidów nie wolno zapominać, że erytromycyna, a także klarytromycyna i roksytromycyna mają zdolność do hamowania metabolizmu leków, który zachodzi przy udziale izoenzymu 3A4 cytochromu P450. Zarówno z praktyki monitorowania działań niepożądanych, jak i z literatury wiadomo, że możliwość wystąpienia interakcji farmakokinetycznych jest szczególnie istotna u pacjentów przyjmujących makorolidy z inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny, statynami oraz niektórymi lekami przeciwbólowymi (metadon, fentanyl, kodeina, tramadol).
• W przypadku stosowania antybiotyków z grupy tetracyklin należy pamiętać, że mogą one hamować wytwarzanie protrombiny, czego skutkiem jest nasilenie działania leków przeciwzakrzepowych.
• Leki z grupy antacida oraz zmniejszające wydzielanie kwasu solnego (np. H₂-blokery) mogą upośledzać wchłanianie antybiotyków z przewodu pokarmowego. Zaleca się, aby zachować minimum 2-godzinną przerwę pomiędzy podaniem leków z grupy antacida a zastosowaniem antybiotyków.
• Ostrożność należy zachować u pacjentów stosujących jednoczasowo teofilinę i cyprofloksacynę, ze względu na hamowanie metabolizmu teofiliny przez cyprofloksacynę.

Interakcje antybiotyków z lekami przedstawiono w tab. 1.

Tab. 1. Wybrane interakcje antybiotyków z lekami

Poantybiotykowa biegunka
Antybiotyki podawane doustnie mogą powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, co jest związane z drażniącym wpływem antybiotyków na przewód pokarmowy oraz zaburzeniem ekosystemu jelit, a także z nadkażeniem patogenami opornymi na działanie antybiotyków i drożdżakami. Kliniczną manifestacją tych zaburzeń jest występowanie nudności, wymiotów oraz bólów brzucha i biegunek. Dodatkowo występują zaburzenia metabolizmu węglowodanów oraz kwasów żółciowych. Możliwy jest także alergizujący wpływ antybiotyków na błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Jak wynika z dostępnych statystyk, u 5–25% pacjentów stosujących antybiotykoterapię dochodzi do rozwinięcia się biegunki. Biegunka poantybiotykowa może wystąpić w trakcie podawania antybiotyku, jak i do kilku tygodni po zakończeniu leczenia. Dolegliwość ta zazwyczaj szybko ustępuje, co zwykle związane jest z odstawieniem leku lub redukcją jego dawki, a także z włączeniem do terapii probiotyków.
Ocenia się, że u ok. 10% pacjentów, u których wystąpiła biegunka poantybiotykowa, dochodzi do rozwoju ciężkiego powikłania, jakim jest rzekomobłoniaste zapalenie jelit.

Preparaty osłonowe
Istotną rolę w zakresie profilaktyki biegunek poantybiotykowych odgrywają preparaty probiotyków. Ich stosowanie powinno być rutynowe podczas podawania leków przeciwbakteryjnych, a na pewno obowiązkowe podczas podawania cefalosporyn II i III generacji, aminopenicylin z kwasem klawulanowym, klindamycyny oraz fluorochinolonów.
Większość probiotyków stosowanych doustnie należy podawać 1–2 godziny od zastosowania antybiotyku, aby uniknąć działania leku na podaną florę bakteryjną. Należy stosować przede wszystkim te probiotyki, których skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych.
Probiotyki zawierające czyste kultury niepatogennych drożdży Saccharomyces boulardii wykazują naturalną odporność na antybiotyki (z wyjątkiem niektórych chinolonów), dlatego mogą być podawane łącznie z antybiotykami, co znacznie poprawia zdyscyplinowanie pacjenta.
Wraz z antybiotykami mogą być również stosowane preparaty zawierające bakterie Lactobacillus reuteri, które wykazują oporność na wiele stosowanych antybiotyków. Ich skuteczność w zakresie zapobiegania biegunce poantybiotykowej została udowodniona w badaniach klinicznych.

Poantybiotykowe bóle brzucha
Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, które pojawiają się podczas stosowania makrolidów, mogą wynikać także z działania prokinetycznego, związanego z ich powinowactwem do receptorów motylinowych. Efekt ten dotyczy głównie makrolidów 14-członowych (erytromycyna, klarytromycyna, roksytromycyna). Podejrzewa się również, że prokinetyczny efekt działania makrolidów związany jest z bezpośrednim uwalnianiem acetylocholiny z zakończeń neuronów cholinergicznych oraz z aktywacją receptora serotoninowego. W konsekwencji dochodzi do przyspieszenia pasażu jelitowego. W terapii bólów brzucha spowodowanych przez makrolidy poleca się stosowanie leków antycholinergicznych, np. butylobromku hioscyny.
W trakcie podawania tetracyklin nie należy zapominać o suplementacji witamin z grupy B. Ponadto niektóre chemioterapeutyki mogą powodować uczulenie na światło słoneczne, dlatego podczas stosowania leków przeciwbakteryjnych należy unikać zarówno kąpieli słonecznych, jak i korzystania z solarium. Dotyczy to w szczególności tetracyklin, sulfonamidów oraz chinolonów.

dr n. farm. Anna Gajos

(wykorzystano informacje z portalu pulsmedycyny.pl)

artykuł z publikacji „Świat Farmacji”, wydanie kwiecień 2014
http://www.aptekamedia.pl/